آذر رجبی : از گذشته تا کنون محرم با خود ویژگی هایی داشته که هر سال مردم را با همان شور و اشتیاق به مکان هایی می کشاند تا باری دیگر بیعت خود را با امامشان تازه کنند مکانهایی که از دیر باز تداعی نام بزرگ مردی است که برای حفاظت دین و مذهب پا به عرصه نبرد گذاشته و برترین های خود را در راه حق عطا کرده است. مردی که سالهاست نامش را در تکیه ها و حسینیه‌ها می شنویم . تکیه ها از کجا شکل گرفتند سوالی است که خبرنگار دیباچه پیرامون آن با کارشناس حوزه تهران شناسی به گفتگو نشست.
سعید روشن تهران پژوه و مدیر عامل موسسه تهران شناسی در گفتگو با خبرنگار دیباچه پیرامون تعریف تکیه و تعزیه خوانی گفت: چند مکان وجود دارد که برای فرایض مذهبی از آن ها استفاده می شود، مسجد، تکیه، حسینیه، مهدیه که برای هر کدام تعریف و مشخصه‌ای است که در تعریف مسجد می توان به خواندن نماز که مهمترین خصیصه مسجد است اشاره کرد ، تکیه در حالی که تعزیه بر عزاداری خصوصا عزاداری سید الشهدا تکیه دارد تبدیل به جایی برای بر پایی تعزیه می شود و مهدیه تاکید بر حضرت مهدی (ع) دارد که درآن روزهای جمعه دعای ندبه خوانده می شود و حسینیه‌ها لزوما صبحهای جمعه مراسمی ندارند. اما زمانی که از مهدیه نام برده می شود مهمترین ویژگی اصلی آن قسمتی است که مخصوص امام زمان(عج) است.
وی تصریح کرد: اطلاعات دیگری پیرامون مکانهای مذهبی وجود دارد که قدمتی ندارند و به نامهای فاطمیه ، زینبیه، حسنیه که همه در ذیل مکان حسینیه معنی می شود ساخته شده که در ۲۰ سال اخیر افزایش یافته است.
تعزیه خوانی یا شبیه خوانی !
مدیر عامل موسسه تهران شناسی پیرامون تعزیه و تعزیه خوانی اظهار داشت:دو اصطلاح برای این واژه وجود دارد اول شبیه خوانی و دوم تعزیه خوانی است،وقتی از شبیه خوانی حرف زده می شود منظور آن واقعه یا رخدادی است که تاریخی و یا غیر تاریخی است که به صورت تئاتر درآورده و بازی می شود به عنوان مثال شبیه خوانی سلیمان و بالقیس که شبیه خوانی است. اما تعزیه جزئی از شبیه خوانی است و تاکیدی در آن است چرا که این واژه از عزا می آید بنابراین تعزیه نیز جزئی از شبیه خوانی است. شبیه خوانها نسخ فراوانی دارند که ارتباطی به عاشورا ندارد در حالی که تعزیه بر روی واقعه عاشورا تاکید دارد ،
دوران طلایی تعزیه خوانی چه زمانی است؟
وی با اشاره به اینکه هر قومی هم سور دارد هم سوگ، تصریح کرد: برخی از آئین ها از دوره‌های پیش از اسلام تا کنون باقیمانده است اما اوج و دوران طلایی تعزیه از دوران قاجار به خصوص زمان ناصر الدین شاه باقی مانده است و دلیل آن این است که خود شاه به تعزیه علاقمند می شود و تکیه‌ای را به نام تکیه دولت می سازد که امروز تخریب وبه جای آن بانک ملی ساخته شده است اما این اثر تاریخی در نقاشی کمال الملک جاودان شده که در چند و سقف پرده ای به تصویر کشیده شده و در این تکیه، معروف ترین آدمها رفت وآمد داشتند و شبیه خوانی اجرا می کردند.
این تهران پژوه تصریح کرد: وقتی ناصرالدین شاه به اروپا سفر می کند از سالنهای نمایش به وجد آمده و در بازگشت سعی می کند که مشابه آنها را در ایران بسازد اما به دلیل مخالفت با شاه آن مکان تبدیل به جایی برای نمایش خانه و تغزیه می شود که بزرگترین و خوش صدا ترین ها درمحرم وصفر از این نمایشخانه ها بوده است.
بانوان پای ثابت تعزیه خوانی
مدیر عامل موسسه تهران شناسی در ادامه با اشاره به اینکه بینندگان و تماشاچیان زیادی از تعزیه و تعزیه خوانی دیدن می کردند، گفت: بیشترین بازدید کنندگان این مراسم را بانوان تشکیل می دادند که به وضوح درنقاشی کمال الملک به آن اشاره شده است.
وی اذعان داشت: تعزیه خوانی در دوره پهلوی رو به افول می رود و بعدها تکیه دولت نیز تخریب می شود و نسخ معروف تعزیه خوانی از دوره قاجار به جا مانده است.
ویژگی های تعزیه خوانی
روشن در ادامه اظهار داشت: تعزیه چند ویژگی دارد ؛ گروهی بچه خوان هستند، گروهی مخالف خوان، گروهی موافق خوان، گروهی اولیا خوان و گروهی نیز اشقیا خوان هستند که اگر فردی به تمام این مراحل آشنا شود و به نغمات و گوشه‌های موسیقی آشنایی و تسلط یابد به مقامی به نام معین البکایی می رسد که در واقع معین البکا همان کارگردان فعلی است .
وی افزود: در ایران معروف ترین تعزیه و بزرگ ترین تعزیه ای که وجود دارد به نام قودجان شهرت دارد که در خوانسار است که بزرگترین جمع تعزیه خوانی در ایران در استان اصفهان به شمار می رود.
تعزیه خوانهای معروف را بشناسید
مدیر عامل موسسه تهران شناسی اضافه کرد: برخی از شهرها مانند اراک ، خوانسار و ... در تعزیه خوانی از گذشته فعال بوده‌اند و تعزیه خوانهای معروفی هم داشته‌اند . اما تعزیه خوانهای معروف تهران استاد میرغم، که ایشان کاشانی بودند و استاد آقای هاشم فیاض هستند که ایشان نیز در دهه ۸۰ فوت می کند و هاشم فیاض نیز استاد قاسم محمدی است که این افراد شاخص ترین تعزیه خوانهای تهران بوده اند.
روشن در ادامه با اشاره به اینکه نکته دیگری که در تعزیه خوانی دارای اهمیت است نشانه شناسی و رنگ شناسی در تعزیه است، اذعان کرد: رنگهای روشن مانند سفید برای اولیا خوانی، رنگهای تند مانند قرمز و بنفش و سیاه برای اشقیا و امام را سبز استفاده می کردند. و لباس شبیه خوان حضرت عباس سبز صفرایی داشته است و لباس مخالف خوان آن قرمز خون کفتری است. رنگهایی مانند سبز چمنی آبی آسمانی و فیروزه‌ای برای کودکان و آدمهای مثبت استفاده می شود.
وی افزود: به لحاظ ریتم و نغمه نیز تعزیه خوانی متفاوت است، به طور مثال وقتی امام متنی را می گوید یک دستگاه یا گوشه‌ای از موسیقی را استفاده می کند که هم ملایم است و هم خیلی آرام ولی طرف مخالف هم خیلی خشن است و هم در گوشه‌ای است که تندی و عتاب را دارد. بنابراین همین امر نقل است که یکی از دلایل ماندگاری موسیقی ایرانی تعزیه است و تعزیه باعث شده که موسیقی ایرانی تا به امروز باقی بماند و حفظ شود به طور مثال گوشه‌ای است به نام راک عبدالله که منظور همان عبدالله ابن حسن فرزند امام حسن علیه السلام است.
معروف ترین تکیه های تهران کدامند ؟
روشن اضافه کرد: قدیمی ترین تکیه ها در تهران اگر ری و شمیران را در نظر نگیرم تکیه ای است به نام تکیه خانم که برای دوره صفویه است ولی اثری از آن باقی نمانده . اما در تهران امروز، شمیران و ری قدیمی ترین تکیه در تهران به نام تکیه نفر آباد معروف است که امروز به نام حسینیه علی اکبر شناخته می شود و برای سال ۱۰۶۰ است که در آن خاندان چندین دست گشته و همچنان هم خیمه زده می شود و سقف این حسینیه خیمه است. ولی ساختمان نوسازی شده است.
مدیر عامل موسسه تهران شناسی افزود: در مورد خود تهران تکیه های زیادی وجود دارد اگر به نقشه موسیو کرشیش نگاه شود، یکی از نقاط شاخصی که در تهران است وجود تکیه هاست که در نقشه نقاط شاخصی است، اما از آن تکیه ها چیزی باقی نمانده و دستخوش تغییر بسیار شده است، دوم اینکه عین همان موقع اصالت خود را حفظ کرده باشد چرا که برخی تکیه ها نوسازی شده است که می توان به تکیه رضا قلی خان اشاره کرد که نوسازی شده و اثری از آن باقی نمانده است.
وی ادامه داد: شاخص ترین تکیه تهران تکیه سادات اخوی است تکیه‌ای که در دست خاندان سادات اخوی است و هنوز هم خیمه می زنند و به سبک قدیم با قهوه در استکان کمر باریک و نان قندی پذیرایی می کنند همچنین در این تکیه زنان در کنار مردان بدون نرده حایل به عزاداری می پردازند نه بدین معنا که کنار یکدیگر بنشینند زنان در حیاط و روضه خوان در میان آنها و اتاقهای دور تا دور حیاط در دست آقایان است .
این تهران پژوه افزود: نکته بعدی تکیه نیاوران است که تکیه بسیار مهمی است و در وسط آن سکوی برجسته‌ای قرار دارد که مخصوص تعزیه خوانی است و لوکیشن فیلم شب دهم و خیلی از فیلمها در آنجا بوده است. تکیه تجریش تکیه بالا و تکیه پایین، تکیه دزاشی که این تکیه ثبت میراث است . تکیه دربند که همگی با چوب و داربست و فلز ساخته شده است. همچنان بسیاری از تکایا که تخریب شده اند،مانند تکیه درکه که تخریب و نوسازی شده است.
مدیر عامل موسسه تهران شناسی یادآور شد: تکیه‌ای داریم به نام تکیه حلبی ساز ها صدر العلما در بازار بین الحرمین است، علم دوره صفوی و سماورهای دوره نیکولای و روسها در آن است و دو شیر در سقف آن طراحی شده که به هر طرف بایستید شیرها به شما نگاه می کنند. تکیه دیگری به نام تکیه کورها بوده است.
وی افزود: زمانیکه رضا شاه تعزیه خوانی را ممنوع کرد، هیات ها به خانه ها رفت و برجسته تر شد که از آن دوره مرسوم است که روضه خوانی در خانه علما از دوره رضا شاه به بعد بیشتر شد و تا به امروز ادامه دارد.
روضه خوانی چه زمانی باب شد
تهران پژوه خاطر نشان ساخت : نکته ای که باید به آن اشاره شود ،روضه خوانی است که روضه خوانی از کتاب روضه الشهدا آمده و این کتابی است ملاحسین کاشفی که در دوره تیموریان می زیسته نگارش شده است و به زبان فارسی است و چون در آن زمان مقتل های موجود به زبان عربی نگارش شده بود این مقتل مورد استقبال فارسی زبانان قرار گرفت که البته متاسفانه انحرافاتی که در زمینه کربلا گفته می شود در این کتاب نیز نقل شده ولی روضه خوانی از این کتاب گرفته شده است.
مدیر عامل موسسه تهران شناسی در پایان یادآور شد: زمینه خوانی یک نوع سینه زنی و خواندن خاصی است که در تهران و ری بوده که یکسری از هیات ها به نام زمینه خوان معروفند که شیوه خاصی دارد و لحن دادن و دم دادن آنها متفاوت است در حال حاضر تعداد کمی زمینه خوان داریم که هم از نظر نوع آهنگ و محتوای اشعار حائز اهمیت زیادی است.
انتهای پیام /
